ԶՐՈՒՅՑ 49. ԿԾՈՒ ՏԱՔԴԵՂԻ ԿԾԱԾ ՏԵՂԸ ԿՍԿԾԱՑ, ԿԱՐԾԵՍՙ ՄԵԿԸ ԿՃՄԹԵՐ Կծու, կծել, կսկիծ, կճմթել . կապ կա՞, արդյոք, այս բառերի միջեւ: Նախՙ տեսնենք, թե մեր այսօրվա լեզվում ինչ են նշանակում այս բառերը: « Կծու - կծու համ ունեցող, այրող հատկություն ունեցող, բարկ, դառն: Կծել - ատամներով սեղմելով վիրավորել, խոցել, ատամները խրել մի բանի մեջ, ատամներով կտրել: Կսկիծ - 1. սուր, ծակող ֆիզիկական ցավ, 2. դառն վիշտ, մրմուռ, ցավ: Կճմթել - բթամատով ու ցուցամատով մարմնի որեւէ մասը սեղմել, ոլորել, ճմլել»: Ինչպես տեսնում ենք, իրար բացարձակ չառնչվող նշանակություններով իրարից տարբեր բառեր են: Այժմ տեսնենք, թե ինչ ծագում ունեն այս բառերը, ինչպես են առաջացել եւ, այնուամենայնիվ, ինչ կապ են ունեցել իրար հետ: Հենց սկզբից ասենք, որ այս բոլոր բառերի արմատն է կիծ , որի ընդհանուր իմաստն է «խածնել, կծել, փրցնել, պոկել, խայթել, կճել, ցավեցնել, մարմաջեցնել»: Կիծ արմատից ու -ի հավելումով առաջացել է կիծու բառը, ինչպես հատու, աղու, թթու, ազդու բառերը: Ի-ի սղմամբ ստացվել է կծու : Նոր լեզու առած երեխաներն ավելի մոտ են բառի նախնական ձեւին եւ ասում ենՙ «Մամա, կիծու է»: Կիծու նշանակում է «խայթող, կծող», որ սկզբում համի համար է ասվել, այնուհետեւ փոխաբերական նոր առումով տարածվել է մարդու հոգեւոր աշխարհի վրաՙ խայթող խոսք, կծու հանդիմանանք եւ այլն: Ընդհանրապես, մարդու ֆիզիկականին վերաբերող բազմաթիվ բառեր հետագայում տարածվել են նաեւ հոգեւոր աշխարհի վրաՙ ցավ, տանջանք, մրմուռ, տառապանք եւ այլն: «Սրտի ցավ, դառն վիշտ» փոխաբերական իմաստներով գործածվել է կիծկիծ բառըՙ կիծ արմատի կրկնությամբ, որիցՙ կծկիծ : Այս բառում էլ ծ -ն հաջորդ բաղաձայնի պատճառով հնչյունափոխվել է ս -ի, եւ ստացվել է այսօրվա կսկիծ բառը: Ինչպես այսօրվա կասկածել բառի նախաձեւը կածկածել -ն է: Կիծ արմատի զուգաձեւն է կիճ , որիցՙ կճել «խայթել», կճան «եղինջ», կճիչ «խայթոց» եւ այլն: Այս կիծ եւ կիճ արմատներից կազմվել են կծմթել եւ կճմթել բառերը: Իսկ կծմթել բառից էլ հնչյունափոխությամբՙ կսմթել բառը: |
