ԶՐՈՒՅՑ 75. ԳԼՈՐԵՆՔ ԴՈՒՐՍ Լեզվում կան շատ առօրեական, սովորական բառեր, որոնց ծագումը շատ հետաքրքրական է ու զարմանալի: Բառի ծագումը, ստուգաբանությունը սոսկ լեզվաբանական հետաքրքրություն չեն ներկայացնում: Իմանալով բառերի կենսագրությունըՙ իմանում ես, թե ինչպես են մտածել քո նախնիները, պատկերավոր մտածողության ինչ արդյունք է այս կամ այն բառը: Այդ ամենի մեջ խորհրդավոր եւ սիրելի մի բան կա: Այս զրույցների նպատակն է այդ ամենին մեր պատանիներին ու երիտասարդներին ինչ-որ չափով հաղորդակից դարձնելը: Չէ՞ որ սիրում ես միայն ճանաչածդ, իմացածդ: Կխոսենք հայերեն գլորել եւ դուրս բառերի մասին: Բոլորը գիտեն, որ գլորել նշանակում է «որեւէ առարկա իր առանցքի շուրջը պտտեցնելով տեղից շարժել, շրջել, թավալել, հոլել, ինչպես նաեւՙ գցել, տապալել, գահավիժել» եւ այլն: Ի՞նչ զարմանալի բան կա այստեղ: Դրա համար տեսնենք, թե ինչն է իր առանցքի շուրջը պտտվելով գահավիժել, ցած ընկել, որ մեր նախնիները, հազարավոր տարիներ առաջ, ասել ենՙ գլորվեց : Պարզվում է, որ գլորվել բառի արմատն է գիլ -ը, որ նշանակել է, պարզապես, «քար»: Քարն է, որ գլորվել է լեռներից, դարձել է անիվ, երկանք, ջրաղացքար, եւ ծնել է գլորվել բառը: Բնական է, որ գլորվելու գաղափարը քարով արտահայտելը հարթավայրային ժողովրդի բանը չէ. միայն լեռան լանջից գլորվող քարը կարող է այդպիսի մտածողություն ծնել: Քարն է, որին, ոտքը դիպցնելով, մարդ գայթել է, գայթակղվել: Այս բառում գայթ -ը «սայթաքելն» է, իսկ կղել -ը կամ գղել -ը նույն գիլ կամ գիղ «քար» բառն է: Այսինքնՙ գայթակղվել նշանակել է «ոտքը քարին դիպչել, ընկնել»: Հետագայում ստացել է փոխաբերական իմաստՙ «հրապուրվելով մոլորվել, մեղքի մեջ ընկնել»: Քարից մինչեւ մեղք մի քանի գլոր է: Գիլ արմատից են մեր գլան -ը, գլոր -ը, ինչպես նաեւ կլոր -ը: Մյուսը դուրս բառն է, որ նշանակում է «որեւէ բանի սահմաններից այն կողմ գտնվող տարածքը»: Ի՞նչ է նշանակել դուրս : Պարզվում է, որ սա մեր դուռ բառ իհոգնակիի ( դուրք ) հայցական հոլովն է: Ոչ ավել, ոչ պակաս: Այսինքնՙ դռնից դուրս եղած տարածքն անվանել են դուրս : Դռնից դուրս արտահայտության երկու բառն էլ նույնն են: Ահա թե ինչքա՜ն հետաքրքիր է լեզուն, մեր լեզուն: Հայերենն ինչքա՜ն գաղտնիքներ ու խորհուրդներ ունի պահած իր մեջ: Կանչիր, եւ նա կարձագանքի, սիրիր եւ սիրված կլինես, ճանաչիր հայերենը եւ կճանաչես քեզ: |
